Marshall McLuhan (1911-1980) był kanadyjskim filozofem i teoretykiem komunikacji, który znany jest przede wszystkim za sprawą swoich prac na temat mediów i ich wpływu na społeczeństwo. Jego teoria, znana jako „efekt medium”, twierdzi, że każde medium samo w sobie wprowadza pewne zmiany społeczne i kulturowe, niezależnie od treści, jakie przekazuje.
McLuhan zwrócił uwagę na to, że media, takie jak druk, telewizja, czy Internet, stanowią „ekstensję człowieka” i że nasze doświadczenia i sposób myślenia są znacząco zmieniane przez te technologie. Jego prace zyskały dużą popularność w latach 60. i 70. i wprowadziły nowe spojrzenie na rolę mediów w życiu społeczeństwa. McLuhan jest uważany za jednego z najważniejszych teoretyków komunikacji i jego prace wciąż inspirują badania i dyskusje na temat mediów i ich wpływu na nasze życie.
Marshall McLuhan z wykształcenia profesor filologii angielskiej, całe swoje życie poświecił problematyce komunikacji społecznej. Był autorem wielu znakomitych książek, m.in. „Mechanical Bride: Folklore of Industrial Man”, „Understanding Media: The Extension of Man” oraz bestsellera „Galaktyka Guttenberga”.[1]
Marshall McLuhan był związany z wieloma uniwersytetami, takimi jak University of Manitoba i Cambridge University, gdzie uzyskał tytuł doktora i rozpoczął karierę jako wykładowca, a następnie został mianowany profesorem. W latach 1953-1955 pełnił funkcję Przewodniczącego Instytutu Kultury i Komunikacji Fundacji Forda, jednocześnie będąc współwydawcą „Explorations Magazine”. W latach 1959-1960 był dyrektorem Projektu Medialnego Międzynarodowego Zrzeszenia Audytorów Edukacyjnych i Biura Edukacji USA. W 1963 roku wykształcony w dziedzinie nauk humanistycznych otrzymał zamówienie Rektora Uniwersytetu w Toronto na stworzenie Centrum Kultury i Technologii, którego został dyrektorem i kierował nim aż do 1979 roku. W 1964 roku został członkiem Królewskiego Towarzystwa Kanady, a w 1968 roku otrzymał katedrę Alberta Schweitzera na Fordham University. W 1973 roku został mianowany konsultantem Komisji Pontyfikatu dla Komunikacji Społecznej i pełnił tę funkcję do końca swojego życia.
Marshall McLuhan był doceniany za swoje osiągnięcia w nauce i pisarstwie, co przełożyło się na wiele tytułów doktora honoris causa, m.in. na University of Windsor (1965), Assumption University (1966), University of Manitoba (1967), Simon Fraser University (1967), Grinnell University (1967), St. John Fischer College (1969), University of Alberta (1971) i University of Western Ontario (1972). McLuhan otrzymał także wiele nagród, takich jak: główna nagroda im. Governora (1962), nagroda Molsona za wybitne osiągnięcia w naukach społecznych (1967), honorowa nagroda z dziedziny Kultury i Komunikacji na Niagara University (1967), nagroda Chrześcijańskiej Kultury na Assumption University, złoty medal od prezydenta Włoch za oryginalne prace jako filozofa „masmediów” i nagrodę prezydenta Stanów Zjednoczonych na University of Detroit.
Marshall McLuhan podstawowe tezy swojej prognozy sformułował w dwóch dziełach: „Mechanical Bride: Folklore of Industrial Man” i „Galaktyka Guttenberga”. Dotyczyły one kilku podstawowych aspektów życia społecznego:
- człowiek jest niedostosowany do przekazu informacji w formie pisemnej,
- nowe „zimne” formy przekazu stwarzają możliwość na powstanie społeczeństwa o wysokim stopniu uczestnictwa.
Marshall McLuhan zauważył, że nasze społeczeństwo przeszło od epoki plemion i miast-państw, gdzie komunikacja międzyludzka była wyłącznie ustna, do nowej ery, w której potrzeba rozpowszechniania informacji skłoniła nas do masowej adopcji pisanego słowa. McLuhan twierdził, że pisemna forma komunikacji nie odpowiada naszym naturalnym potrzebom komunikacyjnym, ponieważ wymusza liniowe postrzeganie rzeczywistości i ogranicza nasze zmysły w doświadczaniu środowiska.
McLuhan uważał, że pismo jest sztucznym substytutem mowy i nie może oddać pełnej złożoności komunikacji bezpośredniej, co powoduje brak poczucia więzi i solidarności w społeczeństwie opartym na piśmie. W jego opinii, ludzie stają się w takim społeczeństwie bezosobowymi numerem ewidencyjnymi, zaszufladkowanymi przez administrację państwową.
Zgodnie z twierdzeniem McLuhana, sytuacja związana z ograniczeniami w komunikacji zmienia się, gdy ludzie zaczynają korzystać z systemów elektronicznych. Szybkość przekazywania informacji za pomocą elektryczności jest tak duża, że odwraca proces rozdrobnienia społeczeństwa. Zamiast ekspansji i eksplozji, pojawia się „implozja”. Elektroniczne środki komunikacji potęgują nasze doświadczenia, a nie je ograniczają. Dzięki nim człowiek odzyskuje poczucie przynależności do innych ludzi i powraca do natury. Społeczeństwo staje się jedną wielką „globalną wioską”, obejmującą cały świat.
Zdaniem McLuhana, epoki mechaniczne „rozciągnęły nasze ciała w przestrzeni”. Z kolei epoka elektrotechniczna „rozszerza nasz centralny układ nerwowy na cały świat”, redukując kulę ziemską do rozmiarów globalnej wioski. McLuhan dzieli środki przekazu na „zimne” o wysokim stopniu uczestnictwa oraz „gorące” o niskim stopniu uczestnictwa. Według McLuhana, elektryczność stworzyła środki przekazu „zimne”, takie jak radio i telewizja, którą McLuhan uważa za swoją ulubioną. Telewizja rozwija wyobraźnię i poczucie możliwości, tworząc nowy rodzaj człowieka.
Realizacja „mcluhanowskiego” medium jest Internet. Potrafił on połączyć stalla obecność danej informacji z szybkością jej przekazu i odbioru oraz multimedialnością. Internet pełni ważne funkcje jako źródło informacji i koordynacji systemu bezpieczeństwa państwa oraz narzędzie komunikacji międzyuczelnianej. Jednocześnie ma wpływ na przemiany społeczne i kulturowe, a przede wszystkim działalność polityczna na skale globalna. Odzwierciedla motto często powtarzane przez McLuhana: „medium Iss message” medium staje się informacja sama w sobie. „Treść każdego środka jest zawsze innym środkiem. Treścią pisma jest mowa, słowo pisane jest treścią druku, druk jest treścią telegrafu, a treścią mowy jest proces myślenia. Efekt danego środka wzmacnia się właśnie przez to, że przydaje mu się inny środek jako treść”.
Internet to medium o właściwościach egalitarnych, dające możliwość nieciągłego i nieliniowego przekazywania informacji. Wzmacnia on interakcję między nadawcą i odbiorcą na dotąd nieznanym poziomie. W jego skład wchodzą wszystkie sposoby przekazywania informacji, takie jak mowa, tekst, obraz, zdjęcia, animacje i filmy. Internauta może z jednej strony pasywnie czytać wirtualną gazetę, a z drugiej – uczestniczyć w zdalnych konferencjach.
[1] McLuhan M., Mechanical Bride: Folklore of Industrial Man, Toronto 1954; Understanding Media: The Extension of Man, New York 1964; Galaktyka Guttenberga, Warszawa 1975.