fragment pracy magisterskiej
Powstanie „Solidarności” zbiegło się z gruntownymi zmianami personalnymi w kierownictwie PZPR i rządzie. 11 lutego 1981 roku Sejm odwołał ze stanowiska premiera Józefa Pińkowskiego, a powołał na nie ministra obrony narodowej, generała Wojciecha Jaruzelskiego. Stanowisko wicepremiera objął Mieczysław Rakowski, polityk i dziennikarz, redaktor naczelny partyjno-liberalnej „Polityki”. Po dziesięcioletnich rządach Edwarda Gierka na czele PZPR stanął Stanisław Kania.. „Dalsze zmiany kadrowe, były prawdo-podobnie podyktowana naciskami ze strony ZSRR, aby „kontrrewolucja” powstrzymana została siłami polskimi.”[1]
Prezentowane w naszym serwisie dokumenty będą ukazywać różne aspekty działalności instytucji pełniących funkcje kierownicze bądź koordynujące w zdelegalizowanym związku zawodowym. Zaczniemy od prac magisterskich poświęconych Solidarności, żeby później przejść do archiwalnych dokumentów.
W większości będą to publikowane w formie ulotek bądź na łamach podziemnej prasy w latach 1982-1989 oświadczenia, komunikaty oraz apele ogólnokrajowych władz „Solidarności”: Krajowego Komitetu Strajkowego NSZZ „Solidarność”, Ogólnopolskiego Komitetu Oporu[2], Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, Tymczasowej Rady NSZZ „Solidarność”, Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność” oraz oświadczenia przewodniczącego NSZZ „Solidarność” Lecha Wałęsy – te najbardziej znaczące.
Dokumenty będą mieć różny charakter. Będą wśród nich zarówno krótkie, kilkuzdaniowe komunikaty, jak i kilkustronicowe opracowania. Oprócz paru dokumentów z pierwszych tygodni stanu wojennego wszystkie oświadczenia ukazały się na łamach podziemnej prasy: „Solidarności Północnej”, „Tygodnika Mazowsze”, „Woli” oraz „Serwisu Informacyjnego Solidarności”. To właśnie te wydania stały się podstawą edycji dokumentów. Wyjątek zostanie zrobiony w wypadku niektórych dokumentów, których nie udało się odnaleźć w publikacjach prasowych. Ich treść podano na podstawie dokumentów wytworzonych przez SB, przechowywanych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.
Powstanie Solidarności było jednym z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, a także kluczowym momentem w historii Europy Wschodniej. Był to ruch, który nie tylko zmienił bieg wydarzeń w Polsce, ale również przyczynił się do upadku komunizmu w całym bloku wschodnim. Solidarność była pierwszym niezależnym związkiem zawodowym w krajach komunistycznych, który zyskał masowe poparcie społeczne i zdolność do wpływania na politykę państwa.
Korzenie Solidarności sięgają lat 70. XX wieku, kiedy to Polska Ludowa przeżywała głęboki kryzys gospodarczy i społeczny. Wzrost cen, niedobory towarów, stagnacja gospodarcza i korupcja wywoływały coraz większe niezadowolenie społeczne. W czerwcu 1976 roku doszło do protestów robotniczych w Radomiu, Ursusie i Płocku, które zostały brutalnie stłumione przez władze. W odpowiedzi na te represje powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), który stał się jednym z zalążków opozycji demokratycznej w Polsce.
Punktem zapalnym, który doprowadził do powstania Solidarności, były wydarzenia sierpnia 1980 roku. W lipcu 1980 roku władze ogłosiły podwyżki cen żywności, co wywołało falę strajków w całym kraju. W sierpniu strajki te osiągnęły kulminację w Stoczni Gdańskiej, gdzie robotnicy, pod przewodnictwem Lecha Wałęsy, zorganizowali strajk okupacyjny. Strajkujący domagali się nie tylko wycofania podwyżek cen, ale także wolności związkowej, prawa do strajku, zwolnienia więźniów politycznych i poprawy warunków pracy.
Strajk w Stoczni Gdańskiej szybko zyskał poparcie w całym kraju. Do strajkujących przyłączyły się inne zakłady pracy, a powstały Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) koordynował działania strajkujących. Władze komunistyczne, zaskoczone skalą protestów i obawiające się dalszej eskalacji, zdecydowały się na negocjacje. 31 sierpnia 1980 roku podpisano Porozumienia Sierpniowe, które uznały większość postulatów strajkujących, w tym prawo do tworzenia niezależnych związków zawodowych.
Na mocy Porozumień Sierpniowych powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Solidarność szybko przekształciła się w masowy ruch społeczny, który w szczytowym momencie liczył około 10 milionów członków. Była to niespotykana wcześniej mobilizacja społeczna w krajach komunistycznych, która wykraczała poza ramy zwykłego związku zawodowego i stała się ruchem na rzecz reform demokratycznych.
Solidarność działała na wielu frontach. Związek organizował strajki, demonstracje, wydawał niezależną prasę, prowadził działalność edukacyjną i kulturalną. Solidaryzował się z różnymi grupami społecznymi, w tym rolnikami, studentami i intelektualistami. Działalność Solidarności była ogromnym wyzwaniem dla władz komunistycznych, które próbowały ją zdyskredytować, kontrolować i infiltracji.
Klimat polityczny w Polsce w latach 1980-1981 był napięty. Władze komunistyczne, choć oficjalnie uznały Solidarność, stale obawiały się jej rosnących wpływów. Na początku 1981 roku premierem został generał Wojciech Jaruzelski, co było sygnałem, że władze mogą sięgnąć po siłowe rozwiązania. Kulminacją tych napięć było wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku. Jaruzelski ogłosił stan wojenny, zawieszono działalność Solidarności, a tysiące działaczy związkowych zostało internowanych.
Stan wojenny miał na celu stłumienie ruchu Solidarności i przywrócenie kontroli władzy nad sytuacją w kraju. Mimo represji, duch Solidarności przetrwał. Działacze związku kontynuowali działalność w podziemiu, organizując strajki, wydając nielegalną prasę i utrzymując kontakt z zachodnimi sojusznikami. Solidarność stała się symbolem oporu wobec reżimu komunistycznego i inspiracją dla ruchów demokratycznych w innych krajach bloku wschodniego.
Solidarność odegrała kluczową rolę w procesie przemian politycznych, które doprowadziły do upadku komunizmu w Polsce. Po zniesieniu stanu wojennego, mimo prób marginalizacji, Solidarność nadal była główną siłą opozycyjną. W 1989 roku, pod presją wewnętrzną i międzynarodową, władze komunistyczne zgodziły się na rozmowy Okrągłego Stołu z Solidarnością i innymi przedstawicielami opozycji. Porozumienia Okrągłego Stołu otworzyły drogę do częściowo wolnych wyborów w czerwcu 1989 roku, w których Solidarność odniosła miażdżące zwycięstwo. Był to początek końca rządów komunistycznych w Polsce i sygnał do demokratycznych przemian w całej Europie Środkowo-Wschodniej.
Powstanie Solidarności było więc nie tylko wydarzeniem kluczowym dla historii Polski, ale miało również dalekosiężne skutki dla całego regionu. Solidarność pokazała, że nawet w autorytarnym systemie możliwe jest zorganizowanie masowego ruchu społecznego, który może wpłynąć na zmiany polityczne. Była to lekcja odwagi, determinacji i solidarności, która na zawsze zmieniła bieg historii.
[1] J. Kamiński, Z. Landau, Gospodarka Polski w XX wieku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, s. 331.
[2] W przypadku OKO zdecydowano się na publikację jedynie dwóch pierwszych oświadczeń tej struktury. Pozostałe dokumenty sygnowane, mimo że były kolportowane w ograniczonym zakresie, w rzeczywistości stanowiły jedynie projekty dokumentów. Nazwiska niektórych sygnatariuszy umieszczono pod nimi jeszcze przed ich akceptacją.