Zakończenie pracy magisterskiej

Przedsiębiorstwa handlu zagranicznego w okresie PRL posiadały specjalne przywileje, umożliwiające im prowadzenie obrotu gospodarczego w walutach wymienialnych i zawieranie transakcji z podmiotami zagranicznymi. Były one obowiązkowymi pośrednikami we wszystkich kontaktach handlowych z zagranicą dla krajowych podmiotów gospodarczych, a większość z nich posiadała quasi-monopol na handel zagraniczny, w tym sprzedaż usług np. inżynieryjnych czy budowlanych w określonych branżach. Niektóre przedsiębiorstwa, takie jak Baltona i Pewex, miały dodatkowo przywilej handlu detalicznego za waluty wymienialne na terenie kraju, czyli tzw. eksport wewnętrzny. Ze względu na swoją strategiczną rolę dla władzy i gospodarki oraz związane z nimi dochody i możliwości prowadzenia działalności wywiadowczej z pozycji nielegalnej pod ich przykryciem, pehazety były objęte działaniami służb specjalnych, wywiadu cywilnego i wojskowego.

Ministerstwo Handlu Zagranicznego oraz ministerstwa zajmujące się przemysłem i gospodarką miały wpływ na działalność tych przedsiębiorstw, dostarczając towary na eksport i określając zapotrzebowanie na towary, które trzeba było importować. Wśród pracowników pehazetów byli też ludzie zatrudnieni na niejawnych etatach służb specjalnych, w tym funkcjonariusze Departamentu I i II MSW oraz żołnierze Zarządu II SG WP i Zarządu I WSW. Praca w tych przedsiębiorstwach uważana była za prestiżową i często wiązała się z możliwością uzyskania dodatkowych dochodów związanych z kontaktami zagranicznymi i dostępem do dewiz. Poza sprzedażą produktów PRL i importem różnych towarów do kraju, w pehazetach prowadzono też działalność wywiadowczą z pozycji nielegalnej w zagranicznych przedstawicielstwach, szczególnie w zakresie wywiadu naukowo-technicznego.

Przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, działające w okresie PRL-u, stanowiły nie tylko odbicie kondycji polskiej gospodarki, ale także podlegały ciągłym zmianom w celu przetrwania i rozwoju, a także w związku z ogólnymi przeobrażeniami gospodarczymi po 1989 roku. Cele strategiczne tych organizacji uległy redefinicji, co miało wpływ na cele taktyczne i operacyjne. W wyniku tych zmian przedsiębiorstwa te stały się samodzielniejszymi podmiotami rynkowymi, a wraz z tym przyszła na nie większa odpowiedzialność za ich działania. Każda decyzja przedsiębiorstwa jest jednocześnie komunikatem, który wpływa na jego wizerunek. Ten z kolei składa się na „piramidę wizerunkową” – metaforę, która łączy w sobie ładunek informacji. Dlatego tak ważne jest dbanie o wizerunek, gdyż jest to konstrukcja wrażliwa na wpływy zewnętrzne, a odbudowanie jej wymaga znacznej ilości czasu i wysiłku.

Przedsiębiorstwa handlu zagranicznego zwykle kojarzone są z ich funkcją socjalną, zapewniającą możliwość pracy za granicą oraz dostęp do dewiz i towarów, których nie można było zdobyć w kraju. W tym artykule przedstawione zostaje ich funkcjonowanie w ujęciu instytucjonalnym, na przykładzie Centrali Eksportu Kompletnych Obiektów Przemysłowych (CEKOP). CEKOP została wybrana ze względu na prestiżowy charakter sprzedawanych przez nią produktów oraz oczekiwania władz komunistycznej Polski, aby zmienić strukturę polskiego handlu zagranicznego. Warto zaznaczyć, że wybór CEKOP-u nie wynikał z wielkości eksportu, którą reprezentowało wiele innych przedsiębiorstw, takich jak Węglokoks, Animex, Centromor lub Ciech.

Po upadku socjalizmu wiele przedsiębiorstw handlu zagranicznego zostało sprywatyzowanych lub przekształconych w spółki akcyjne notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych. W niektórych przypadkach procesy prywatyzacyjne były skandalem znanym jako „uwłaszczenie nomenklatury”, gdzie byli pracownicy przedsiębiorstw wykorzystali swoje wpływy na politykę gospodarczą, aby zagarnąć dla siebie kontrolę nad firmami. Taka sytuacja uniemożliwiła przedsiębiorstwom prowadzenie nielegalnego wywiadu i kradzieży patentów.